MUNN- OG
KJÁLKASKURÐLÆKNASTOFAN
KJÁLKASKURÐLÆKNASTOFAN
Júlíus Helgi Schopka, kjálkaskurðlæknir
Gunnar Ingi Jóhannsson, kjálkaskurðlæknir
Gunnar Ingi Jóhannsson, kjálkaskurðlæknir
a. Það er í lagi að drekka kalda tæra drykki, svo lengi sem þeim er ekki velt um munninn heldur kyngt strax.
b. Það er í lagi að bursta tennurnar en varastu að bursta sárið. Það þarf ekki að skola munninn eftir tannbrustun.
c. Gott er að skola munninn tvisvar sinnum á dag, í 5 - 7 daga, með sótthreinsandi munnskoli sem inniheldur klórhexidín (t.d. Paroex, Corsodyl, eða Tannskol). Ekki byrja að skola fyrr daginn eftir aðgerð.
a. Haltu þig við fljótandi eða mjúkt fæði fyrstu dagana eftir úrdráttinn.
b. Varastu mat með smáum bitum sem geta fests í sárinu, t.d. múslí, heilir kjarnar og korn í brauði o.þ.h.
c. Borðaðu aðeins kaldan mat fyrsta sólarhringinn.
d. Forðastu að nota sogrör.
a. Ef skrifað hefur verið út bólgueyðandi verkjalyf eins og Íbúfen eða Voltaren er gott að taka paracetamól (td. Panódíl eða Paratabs) samhliða því. Fullorðnir (eldri en 18 ára) taka þá venjulega eina töflu af bólgueyðandi lyfinu og 500-1000 mg af paracetamóli 3-4 sinnum á sólarhring.
b. Bólgueyðandi verkjalyf geta valdið óþægindum í maga og ef þú verður var við slík óþægindi skaltu hætta töku þeirra.
a. Það er í lagi að drekka kalda tæra drykki, svo lengi sem þeim er ekki velt um munninn heldur kyngt strax.
b. Það er í lagi að bursta tennurnar en varastu að bursta sárið. Það þarf ekki að skola munninn eftir tannbrustun.
c. Á öðrum degi og fram að saumatöku er gott að skola munninn tvisvar sinnum á dag með sótthreinsandi munnskoli sem inniheldur klórhexidín (t.d. Paroex, Corsodyl eða Tannskol).
a. Haltu þig við fljótandi eða mjúkt fæði þar til saumar hafa verið fjarlægðir.p.p1 {margin: 0.0px b. Borðaðu aðeins kaldan mat fyrsta sólarhringinn.
a. Ef skrifað hefur verið út bólgueyðandi verkjalyf eins og Íbúfen eða Voltaren er gott að taka paracetamól (td. Panódíl eða Paratabs) samhliða því. Fullorðnir (eldri en 18 ára) taka þá venjulega eina töflu af bólgueyðandi lyfinu og 500-1000 mg af paracetamóli 3-4 sinnum á sólarhring.
b. Bólgueyðandi verkjalyf geta valdið óþægindum í maga og ef þú verður var við slík óþægindi skaltu hætta töku þeirra.
Nei. Rannsóknir síðustu áratugina benda eindregið þess að þetta sé langlíf þjóðsaga. Skekkja á framtönnum í neðri gómi (kölluð „late anterior crowding“ á ensku) er nokkuð sem mörg okkar upplifa í kringum tvítugt. Þar sem endajaxlarnir eru að koma upp á þessum sama aldri hefur þeim í gegnum tíðina verið kennt um þetta. Hins vegar virðist þetta gerast hvort sem þeir eru til staðar eða ekki og þeir eru því hafðir fyrir rangri sök.
Marga endajaxla þarf ekki að fjarlægja. Ef þeir hafa gott pláss og komast að fullu upp þarf oftast ekki að fjarlægja þá. Eins er ekki endilega mælt með að fjarlægja endajaxla sem ekki komast á sinn stað ef þeir liggja djúpt í beini og hafa enga tengingu við munnholið.
Oftast þarf að fjarlægja endajaxla vegna þess að þeir hafa ekki nægt pláss og koma aðeins að hluta til fram í munni. Þá gengur illa að halda þeim hreinum. Matur og bakteríur úr munnholinu pakkast gjarnan undir slímhúð sem liggur yfir krónu endajaxlsins og á endanum skemmist jaxlinn eða vefurinn umhverfis krónuna sýkist.
Stundum liggja endajaxlar á hliðinni og í þeim tilfellum eiga þeir til að eyða beini frá tönninni fyrir framan (12 ára jaxlinum) og jafnvel valda þeir eyðingu á 12 ára jaxlinum sjálfum.
Í sjaldgæfum tilfellum getur myndast góðkynja blaðra (sk. belgmein) utan um krónu endajaxlsins. Svoleiðis blaðra getur orðið mjög stór og veikt kjálkann. Ef hún brýtur sér leið út úr kjálkabeininu geta komist bakteríur ofan í hana og valdið slæmri sýkingu.
Til þess að SÍ greiði fyrir endajaxlaaðgerð að hluta eða öllu leyti, þarf að senda inn sérstaka umsókn. Við sendum inn slíka umsókn fyrir svo gott sem alla endajaxla sem við fjarlægjum.
Ekki er víst að SÍ samþykki umsóknina. Ef henni er synjað þýðir það ekki að það þurfi ekki að fjarlægja endajaxlinn, heldur aðeins að SÍ munu ekki taka þátt í kostnaðinum.
Sjá einnig svarið við spurningunni hér fyrir neðan:
Stutta svarið er "nei", endajaxla þarf ekki að taka fyrir 18 ára aldurinn til að SÍ taki þátt í að greiða fyrir aðgerðina.
Langa svarið er að endajaxlaaðgerðir eru í raun og veru ekki innan samnings um barnatannlæknar. Þó mega Sjúkratryggingar Íslands (SÍ) greiða fyrir endajaxlaaðgerðir hjá börnum og ungu fólki undir 23 ára aldri, að því gefnu að búið sé að samþykkja umsókn um það áður. Þá er greitt skv. gjaldskrá barnasamningsins. Athugið því að ef SÍ synja umsókn um að greiða endajaxlaaðgerð, fellur kostnaðurinn á sjúkling/forráðamann, jafnvel þó viðkomandi sé yngri en 18 ára.
Hjá sérfræðingi, sem fjarlægir marga endajaxla í hverri viku, tekur endajaxlaaðgerð þar sem tveir beinfastir endajaxlar eru fjarlægðir venjulega um 30-50 mínútur frá því er deyft og þar til síðasti saumurinn er settur.
Það er mjög misjafnt hversu lengi sjúklingar eru með verki, en almennt má reikna með að taka sér frí á aðgerðardegi og a.m.k. daginn eftir. Sumir þurfa að vera lengur fjarverandi.
Gefið er lyfseðilsskylt bólgueyðandi verkjalyf eins og Íbúfen, Naproxen eða Voltaren Rapid. Með því er gott að taka paracetamól (Panodil, Paratabs) sem má kaupa án lyfseðils. Sú blanda veitir mjög góða verkjastillingu í langflestum tilfellum.
Það er mjög misjafnt. Flestir þurfa að taka verkjalyf í 5 - 7 daga eftir aðgerð. Þó eru tilfelli þar sem verkir vara lengur, allt að 10 -14 daga, án þess að nokkuð óeðliegt sé að gerast.
Undir venjulegum kringumstæðum, hjá heilbrigðum sjúklingum, eru ekki gefin sýklalyf eftir endajaxlaaðgerð. Þó eru á þessu undantekningar, t.d. ef fyrri saga er um sýkingar við endajaxlinn.
Já, það er hægt að fá róandi lyf fyrir aðgerðina. Það er gefið rétt áður en er deyft, virkar hratt og yfirleitt mjög vel. Lyfið er til þess að gera stuttverkandi en þú þarft að hafa með þér fullorðinn fylgdarmann sem þú treystir og getur keyrt þig heim og verið hjá þér í a.m.k. 6 klst. eftir aðgerðina.
Já, það er hægt, (sjá nánar undir liðnum „Svæfingar“). Hafðu í huga að jafnvel þó sjúklingurinn sé barn (yngri en 18 ára), greiða Sjúkratryggingar Íslands aðeins fyrir svæfingu ef þær greiða fyrir aðgerðina sjálfa.
Almennt þarf ekki að taka sauma eftir endajaxlaaðgerð. Þeir leysast upp á 5-10 dögum.
Endajaxlaaðgerðir ganga í langflestum tilfellum vel fyrir sig og sár gróa eðlilega án uppákomu. Þær eru þó auðvitað ekki alveg án áhættu frekar en aðrar skurðaðgerðir.
U.þ.b. 4-5% sjúklinga fá sk. "dry socket" sem er kvilli þar sem blóðstorka myndast ekki eðlilega í sárinu. Storkan losnar eftir nokkra daga og því fylgja sárir verkir. Þennan kvilla er sem betur fer auðvelt að eiga við. Ef verkir versna skyndilega á 3-4 degi skaltu leita til okkar á stofunni eða til vakttannlæknis.
Sýking getur komið í úrdráttarsár en er sem betur fer mjög sjaldgæf, kemur aðeins upp í um 3,5% tilfella. Alla jafna er auðvelt að meðhöndla svoleiðis sýkingu með skolun og sýklalyfjum.
Væg blæðing úr úrdrattarsári er eðlileg fyrsta sólarhringinn. Það er mjög sjaldan (<0,5% tilfella) að blæðing vari það lengi eða sé það mikil að sjúklingur þurfi að leita hjálpar vegna hennar.
Dofi í neðri vör eftir endajaxlaaðgerð er mjög sjaldgæfur, hann kemur upp í aðeins um 0,35% tilfella. Þetta getur gerst ef neðri-kjálkataugin verður fyrir hnjaski við úrdráttinn. Sjúklingi finnst þá deyfingin ekki fara að fullu úr neðri vörinni öðrum megin eftir aðgerðina. Aðeins er um að ræða snertiskyn í vörinni, hreyfigetan helst óskert (vörin "hangir" ekki). Ef þetta gerist eru allar líkur á að um tímabundið ástand sé að ræða, í flestum tilfellum jafnar dofinn sig og snertiskyn í vör verður aftur eðlilegt eftir einhverjar vikur eða mánuði.
Áverki á tungutaug (skyntaug tungunnar) getur gerst en er ennþá sjaldgæfari en áverki á neðri-kjálkataug.
Best er að láta líða 6 – 8 vikur. Sé beðið í skemmri tíma hefur úrdráttarsárið ekki náð að gróa nógu vel til að taka við tannplantanum. Sé beðið lengur fer að verða hætta á að beinið rýrni og tapist.
Í neðri gómi er almenna reglan 6 vikur og í þeim efri 12 vikur. Þetta þarf þó alltaf að meta í hverju einstöku tilfelli.
Almennt séð er það tillölulega lítil aðgerð að koma fyrir tannplanta. Aðgerðin er gerð í staðdeyfingu og tekur vanalega stutta stund. Í flestum tilfellum þarf ekki að gera ráð fyrir fjarvistum frá vinnu eða námi nema rétt á aðgerðardeginum. Þó gæti þurft að reikna með fjarveru í 1 - 2 daga ef mörgum tannplöntum (þremur eða fleiri) er komið fyrir í einni og sömu aðgerðinni.
Við sendum alltaf inn umsókn til SÍ ef við teljum einhverjar líkur á því að greiðsluþátttaka fáist. SÍ þurfa að fara eftir ákveðum reglum um greiðsluþátttöku og þær geta verið býsna flóknar.
Heilt yfir greiða Sjúkratryggingar Íslands ekki fyrir meðferð með tannplöntum en þó má sækja um greiðsluþátttöku SÍ í ákveðnum undantekningartilfellum:
a) Lífeyrirþegar (örorku- og ellilífeyrisþegar) fá 50% greiðsluþátttöku SÍ fyrir tannplanta sem settir eru til þess að festa laus tanngervi (heilgóma). Ekki þarf að sækja um þessa meðferð.
b) Ef um meðfædda tannvöntun er að ræða má sækja um þátttöki SÍ. Í þeim tilfellum greiða SÍ oftast fyrir tannplantann að fullu ef meðferðin fer fram fyrir 23 ára afmæli sjúklingsins.
c) Ef fullorðinstönn tapast á barnsaldri vegna áverka/slyss eða af öðrum óviðráðanlegum ástæðum má sækja um þátttöku SÍ. Í mörgum slíkum þessum tilfellum greiða SÍ tannplantann að fullu ef meðferð er lokið fyrir 23 ára afmæli sjúklingsins.
d) Lífeyrisþegar fá einu sinni á ári 60 þúsund króna styrk fyrir meðferð með föstum tanngervum (krónum og brúm), þar með talið tannplanta.
e) Ef alvarlegur sjúkdómur (t.d. æxlisvöxtur í kjálkabeini) hefur orðið þess valdandi að margar tennur tapast er í vissum tilfellum hægt að sækja um endurgreiðslu fyrir tannplantameðferð. Hvert tilfelli er metið fyrir sig.
Já, við erum reglulega með aðgerðir í svæfingu á Handlæknastöðinni í Glæsibæ.
Kostnaður við svæfingu er mismunandi eftir því hvort Sjúkratryggingar Íslands greiða fyrir hana að hluta eða hvort sjúklingurinn greiðir allt gjaldið sjálfur. Klukkustundar löng svæfing sem sjúklingur greiðir sjálfur að fullu kostar u.þ.b. 60.000 krónur.
Langflestar þær aðgerðir sem við framkvæmum er hægt að gera í venjulegri staðdeyfingu. Ef sjúklingurinn er kvíðinn má gefa róandi lyf fyrir aðgerðina. Mjög kvíðnir sjúklingar gætu hins vegar þurft á svæfingu að halda, jafnvel þótt aðgerðin sé venjulega gerð án svæfingar.
Eðlilega þarf oft að framkvæma aðgerðir á börnum í svæfingu, sérstaklega yngri börnum.
Sumar aðgerðir eru það umfangsmiklar að þær þarf að gera í svæfingu, hvort sem um er að ræða börn eða fullorðna. Dæmi um slíkar aðgerðir eru þegar fjarlægð eru stór æxli úr kjálkunum eða þegar stór tannlaus svæði eru byggð upp fyrir tannplantameðferð.
Fasta: Mjög mikilvægt er að vera fastandi frá miðnætti kvöldið fyrir aðgerðardaginn. Það þýðir að sjúklingurinn má alls ekkert borða frá þeim tíma. Tæra vökva (t.d. vatn og djús, ekki mjólk) má drekka í litlu magni þar til 3 klst. fyrir aðgerð.
Föt: Gott er að vera í þægilegum og léttum fötum.
Fylgd: Mikilvægt er að koma ekki einn í svæfingu heldur hafa með sér fylgdarmann sem getur fylgt sjúklingi heim eftir svæfinguna.
Venjulega tekur aðeins skamma stund að vakna eftir svæfingu og flestir eru farnir heim 1 – 2 klst. eftir að aðgerð er lokið. Eftir svæfingu er eðlilegt er að vera örlítið sár í hálsinum í 1 eða 2 daga.
Sjúkratryggingar Íslands endurgreiða ekki það gjald sem einkareknar skurðstofur innheimta fyrir afnot af húsnæði og tækjum. Þess vegna lendir greiðsla þessa gjalds á foreldrum, þrátt fyrir að tannlækningar barna þeirra séu að fullu endurgreiddar.
^Þegar bitskekkja er mjög mikil eða þegar skekkja hefur orðið í kjálkavextinum getur verið ómögulegt að rétta tennurnar og lagfæra bitið á þess að færa kjálkabeinin til í leiðinni. Þetta er sérstaklega tilfellið ef til staðar er mikið undirbit (skúffa) eða mikið yfirbit. Í þeim tilfellum er annar kjálkinn of lítill samaborið við hinn og þann stærðarmun þarf að leiðrétta með aðgerð.
Efri kjálkinn getur líka verið vaxinn of mikið niður á við (verið of síður) og það haft í för með sér sk. gómbros. Þá sést óeðlilega mikið af tannholdi við bros. Það er útaf fyrir sig ekki slæmt ef það angrar ekki útlitslega en getur valdið öðrum vanda sem þarf að lagfæra.
Skakkur kjálkavöxtur verður stundum til þess að gera þarf kjálkaaðgerð. Þá er önnur hliðin lengri en hin eða kjálkarnir snúnir. Að lokum er stundum þörf á að gera aðgerð á efri kjálka ef bit er mikið opið á framtönnum (framtennurnar ná ekki að bíta saman) og efri kjálkinn er þröngur.
Þegar ákveðið hefur verið að gera tannréttingu og kjálkaaðgerð er alltaf byrjað á að rétta tennurnar. Byrjað er á hefðbundinni tannréttingu með spöngum og tönnunum er stillt upp þannig að þær passi sem best saman eftir aðgerðina. Í sumum tilfellum hefur það í för með sér að bitskekkjan virðist aukast. Það er þó ekki tilfellið heldur er verið að færa tennurnar á “réttan” stað. Þessi fyrsta tannrétting tekur yfirleitt á bilinu 12 - 24 mánuði.
Ef fjarlægja þarf endajaxla eða aðrar tennur fyrir aðgerðina er það oftast gert við upphaf meðferðar. Þegar tannréttingarlæknirinn telur orðið tímabært að gera aðgerðina er haft samband við okkur og við finnum aðgerðartíma. U.þ.b. mánuði fyrir aðgerðina eru tekin gögn hjá tannréttingarlækningum (ljósmyndir, röntgenmyndir og mót af tönnum) og þau notuð til þess að skipuleggja aðgerðina nákvæmlega. Útbúnar er sk. skinnur sem leiðbeina skurðlækninum hvar á að staðsetja kjálkana í aðgerðinni.
Aðgerðin sjálf er svo framkvæmd og eftir stutta sjúkrahúsdvöl útskrifast sjúklingurinn heim til sín. Eftir u.þ.b. 6 vikur er óhætt að hefja tannréttinguna að nýju. Tannrétting eftir aðgerð tekur oftast a.m.k. 6 mánuði en getur tekið eitt ár eða lengur í sumum tilfellum.
Kjálkaaðgerðir eru alltaf framkvæmdar í svæfingu. Sjúklingurinn er bæði svæfður og deyfður með staðdeyfilyfi. Einnig eru gefin sýklalyf og bólgueyðandi lyf fyrir aðgerðina.
Þegar gerð er aðgerð á efri kjálka er gerður skurður meðfram tannholdi tannanna í efri gómi og slímhúðinni er lyft frá beininu. Efri kjálkabeinið er skorið í sundur yfir rótum tannanna og tanngarðurinn er losaður í heilu lagi. Hann er síðan færður í nýja stöðu og festur með málmspöngum, tveimur í hvorri hlið. Spangirnar eru mjög þunnar og sterkar og gerðar úr títaníum.
Í neðri kjálka er aðgerðin framkvæmd í gegnum tvo skurði sem eru gerðir í munnslímhúðina þar sem endajaxlarnir voru. Í gegnum þessa skurði er kjálkinn klofinn í sk. “saggital plani", þ.e.a.s. eftir endilöngu “fram-aftur” á kafla sem nær frá 12 ára jaxli (aftasti jaxl) og ögn aftur fyrir tannbogann. Við þetta losnar tannborginn í heilu lagi frá kjálkaliðunum og má færa á nýjan stað. Neðri kjálkinn er oftast festur með títanum skrúfum.
Að lokum eru öll sár saumuð og saumurinn er fjarlægður eftir 7 –10 daga.
Nei, það er ekki gert lengur. Á árum áður voru kjálkarnir víraðir saman til þess að engin hreyfing væri á beinendunum á meðan þeir greru saman. Í dag eru festingarnar sem notaðar eru til að festa kjálkana á nýjum stað það stöðugar að ekki er lengur þörf á að víra saman. Í staðinn eru settar teygjur sem hjálpa sjúklingi að finna inn í nýja samanbitið. Þær teygjur má taka burt og skipta um og í sumum tilfellum er ekki þörf fyrir þær nema rétt fyrstu dagana.
Ef kjálkaaðgerðin er framkvæmd á sjúkrahúsi er það sjúklingi alltaf að kostnaðarlausu, enda er sá kostnaður alltaf greiddur af sjúkrahúsinu sjálfu, óháð Sjúkratrygginum. Annar kostnaður sem fellur til hjá kjálkaskurðlækni er:
Fyrsta skoðun. Þá er gerð meðferðaráætun og farið er yfir aðgerðina með sjúklingi og spurningum svarað. Sjúkratryggingar taka ekki þátt í að greiða fyrir þessa fyrstu skoðun.
Endajaxlar fjarlægðir. Það fer eftir fyrirhugaðri aðgerð hvort og þá hvaða endajaxla þarf að fjarlægja. Kostnaður við brottnám endajaxla er ekki alltaf endurgreiddur af Sjúkratryggingum, jafnvel þó þeir séu fjarlægðir vegna kjálkaaðgerðarinnar. Í fyrstu skoðun er hægt að gefa upp verð fyrir endjaxla. Öll tilfelli eru misjöfn.
Undirbúningur og eftirmeðferð. Þegar kemur að kjálkaðgerðinni fellur til kostnaður við að undirbúa hana og að fylgja sjúklingi eftir fyrstu vikurnar á eftir. Sá kostnaður greiðist venjulega beint af Sjúkratryggingum og sjúklingur greiðir sinn 5% kostnaðarhlut í síðustu heimsókninni.
Nei, því miður er það ekki raunin. Áður en farið er af stað með tannréttinguna sendir tannréttingalæknirinn inn umsókn til Sjúkratrygginga um að meðferðin verði endurgreidd skv. svokallaðri 95% reglu. Í einstaka tilfellum hafna Sjúkratryggingar umsókn um 95% greiðsluþátttöku í tannréttingu og undirbúningi fyrir kjálkaaðgerð, jafnvel þótt full þörf sé á að gera kjálkaaðgerðina. Í þeim tilfellum fellur kostnaðurinn við meðferðina að langmestu leyti á sjúkling (eða forráðamann).
Allar aðgerðir hafa í för með sér áhættu. Sem betur fer koma mjög sjaldan upp alvarlegar aukaveranir við kjálkaaðgerðir.
Blæðing: Þetta er áhætta við flestar aðgerðir en afar sjaldgæf í kjálkaaðgerðum. Ef kemur upp alvarleg blæðing í aðgerð gengur langoftast vel að stöðva hana. Þegar gerð er aðgerð á báðum kjálkum í einu eru alltaf gerðar varúðarráðstafanir og tryggt að til staðar sé blóð til að gefa ef þarf. Þess gerist þó afar sjaldan þörf.
Sýking: Sýking getur komið upp í öllum aðgerðarsárum. Þvert á það sem mætti halda eru sár í munni ekki gjarnari á að sýkjast en önnur sár. Það er m.a. vegna þess að þau gróa mjög hratt. Ef sýking kemur upp í aðgerðarsári eftir kjálkaaðgerð er það sjaldan alvarlegt mál og yfirleitt auðleysanlegt. Stundum þarf að fjarlægja títaníum spangirnar sem festa kjálkann og það er þá gert eftir að beinið hefur gróið.
Dofi: Þetta er einkum áhætta við aðgerð á neðri kjálka. Reikna má með að um 90% þeirra sem fara í kjálkaaðgerð á neðri kjálka muni upplifa dofa í neðri vör og höku fyrstu vikurnar eða mánuðina eftir aðgerðina. Um 30-35% munu ekki jafna sig að fullu af þessum dofa. Í þeim tilfellum er eitthvert svæði á höku eða neðri vör dofið að hluta, eins og eftir tannlæknadeyfingu. Fæstir láta þetta angra sig. Þeir eru meðvitaðir um þetta en leiða ekki oft hugann að því. Þó eru undantekningar og búast má við því að 1 - 2% sjúklinga með dofa eftir kjálkaaðgerð eigi erfitt með að sætta sig við hann. Þetta er mikilvægt að hafa í huga áður en sjúklingur tekur ákvörðun um aðgerð.