Kjálkaaðgerðir

Talið er að mikil frávik í kjálkavexti komi fyrir hjá um 1 – 2% fólks. Oftast er um að ræða yfirbit, þar sem neðri kjálkinn er of lítill (stuttur) m.v. þann efri.

Önnur frávik eru skúffa (undirbit), þar sem neðri kjálkinn er of stór m.v. þann efri og „opið“ bit, þar sem efri og neðri framtennur snertast ekki þegar sjúklingurinn bítur saman.

Ef frávikið er of mikið til þess að það megi lagfæra með tannréttingu einni saman þarf að gera kjálkaaðgerð. Hún er framkvæmd þegar öruggt er að sjúklingurinn hefur lokið vexti, yfirleitt í kringum tvítugt.

Meðferðin hefst alltaf á tannréttingu. Komið er fyrir „teinum“ á báða tannbogana og tennurnar réttar þannig að þær passi sem best saman eftir aðgerðina. Þessi fyrsti hluti meðferðarinnar tekur eitt til tvö ár.

Þegar tannréttingarlæknirinn telur tímabært að gera kjálkaaðgerðina þarf að ákveða í hverju hún á að felast. Ýmist er gerð aðgerð á öðrum eða báðum kjálkum (þ.e. efri og/eða neðri). Yfirbit er oftast lagfært með aðgerð á neðri kjálka einum en undirbit er lagfært ýmist með aðgerð á öðrum kjálkanum eða báðum. Ef ekki er aðeins um að ræða frávik í stærð kjálkanna, heldur líka skekkju í vextinum (þannig að munur er á hægri og vinstri hlið) þarf alltaf að gera aðgerð á báðum kjálkum. Opið bit er oftast lagfært með aðgerð á efri kjálka.

Þegar kjálkaaðgerðin er búin og beinið gróið má klára tannréttinguna. Sá hluti tannréttinganna tekur a.m.k. 6 mánuði og oft í kringum eitt ár. Í heildina má reikna með tveimur til þremur árum í heildarmeðferðartíma, jafnvel lengri tíma í einhverjum tilfellum.

Sjá nánar undir spurningar og svör undir liðnum „Kjálkaaðgerðir“.

Í hvaða tilfellum þarf að gera kjálkaaðgerð?
Þegar bitskekkja er mjög mikil eða þegar skekkja hefur orðið í kjálkavextinum getur verið ómögulegt að rétta tennurnar og lagfæra bitið á þess að færa kjálkabeinin til í leiðinni. Þetta er sérstaklega tilfellið ef til staðar er mikið undirbit (skúffa) eða mikið yfirbit. Í þeim tilfellum er annar kjálkinn of lítill samaborið við hinn og þann stærðarmun þarf að leiðrétta með aðgerð.

Efri kjálkinn getur líka verið vaxinn of mikið niður á við (verið of síður) og það haft í för með sér sk. gómbros. Þá sést óeðlilega mikið af tannholdi við bros. Það er útaf fyrir sig ekki slæmt ef það angrar ekki útlitslega en getur valdið öðrum vanda sem þarf að lagfæra.

Skakkur kjálkavöxtur verður stundum til þess að gera þarf kjálkaaðgerð. Þá er önnur hliðin lengri en hin eða kjálkarnir snúnir. Að lokum er stundum þörf á að gera aðgerð á efri kjálka ef bit er mikið opið á framtönnum (framtennurnar ná ekki að bíta saman) og efri kjálkinn er þröngur.

Hvernig fer meðferðin fram?
Þegar ákveðið hefur verið að gera tannréttingu og kjálkaaðgerð er alltaf byrjað á að rétta tennurnar. Byrjað er á hefðbundinni tannréttingu með spöngum og tönnunum er stillt upp þannig að þær passi sem best saman eftir aðgerðina. Í sumum tilfellum hefur það í för með sér að bitskekkjan virðist aukast. Það er þó ekki tilfellið heldur er verið að færa tennurnar á “réttan” stað. Þessi fyrsta tannrétting tekur yfirleitt á bilinu 12 – 24 mánuði.

Ef fjarlægja þarf endajaxla eða aðrar tennur fyrir aðgerðina er það oftast gert við upphaf meðferðar. Þegar tannréttingarlæknirinn telur orðið tímabært að gera aðgerðina er haft samband við okkur og við finnum aðgerðartíma. U.þ.b. mánuði fyrir aðgerðina eru tekin gögn hjá tannréttingarlækningum (ljósmyndir, röntgenmyndir og mót af tönnum) og þau notuð til þess að skipuleggja aðgerðina nákvæmlega. Útbúnar er sk. skinnur sem leiðbeina skurðlækninum hvar á að staðsetja kjálkana í aðgerðinni.

Aðgerðin sjálf er svo framkvæmd og eftir stutta sjúkrahúsdvöl útskrifast sjúklingurinn heim til sín. Eftir u.þ.b. 6 vikur er óhætt að hefja tannréttinguna að nýju. Tannrétting eftir aðgerð tekur oftast a.m.k. 6 mánuði en getur tekið eitt ár eða lengur í sumum tilfellum.

Hvernig er sjálf kjálkaaðgerðin framkvæmd?
Kjálkaaðgerðir eru alltaf framkvæmdar í svæfingu. Sjúklingurinn er bæði svæfður og deyfður með staðdeyfilyfi. Einnig eru gefin sýklalyf og bólgueyðandi lyf fyrir aðgerðina.

Þegar gerð er aðgerð á efri kjálka er gerður skurður meðfram tannholdi tannanna í efri gómi og slímhúðinni er lyft frá beininu. Efri kjálkabeinið er skorið í sundur yfir rótum tannanna og tanngarðurinn er losaður í heilu lagi. Hann er síðan færður í nýja stöðu og festur með málmspöngum, tveimur í hvorri hlið. Spangirnar eru mjög þunnar og sterkar og gerðar úr títaníum.

Í neðri kjálka er aðgerðin framkvæmd í gegnum tvo skurði sem eru gerðir í munnslímhúðina þar sem endajaxlarnir voru. Í gegnum þessa skurði er kjálkinn klofinn í sk. “saggital plani”, þ.e.a.s. eftir endilöngu “fram-aftur” á kafla sem nær frá 12 ára jaxli (aftasti jaxl) og ögn aftur fyrir tannbogann. Við þetta losnar tannborginn í heilu lagi frá kjálkaliðunum og má færa á nýjan stað. Neðri kjálkinn er oftast festur með títanum skrúfum.

Að lokum eru öll sár saumuð og saumurinn er fjarlægður eftir 7 –10 daga.

Verður kjálkinn víraður saman eftir aðgerðina?
Nei, það er ekki gert lengur. Á árum áður voru kjálkarnir víraðir saman til þess að engin hreyfing væri á beinendunum á meðan þeir greru saman. Í dag eru festingarnar sem notaðar eru til að festa kjálkana á nýjum stað það stöðugar að ekki er lengur þörf á að víra saman. Í staðinn eru settar teygjur sem hjálpa sjúklingi að finna inn í nýja samanbitið. Þær teygjur má taka burt og skipta um og í sumum tilfellum er ekki þörf fyrir þær nema rétt fyrstu dagana.

Hvað kostar kjálkaaðgerð?
Ef kjálkaaðgerðin er framkvæmd á sjúkrahúsi er það sjúklingi alltaf að kostnaðarlausu, enda er sá kostnaður alltaf greiddur af sjúkrahúsinu sjálfu, óháð Sjúkratrygginum. Annar kostnaður sem fellur til hjá kjálkaskurðlækni er:

Fyrsta skoðun. Þá er gerð meðferðaráætun og farið er yfir aðgerðina með sjúklingi og spurningum svarað. Sjúkratryggingar taka ekki þátt í að greiða fyrir þessa fyrstu skoðun.

Endajaxlar fjarlægðir. Það fer eftir fyrirhugaðri aðgerð hvort og þá hvaða endajaxla þarf að fjarlægja. Ef Sjúkratrygginar samþykkja 95% endurgreiðslu fyrir kjálkaaðgerðina fæst kostnaður við endajaxla endurgreiddur 95% eftir að kjálkaaðgerðin hefur farið fram. Sjúklingur (eða forráðamaður) mun því þurfa að leggja út fyrir þessum kostnaði og sækja endurgreiðsluna eftir kjálkaaðgerðina. Í fyrstu skoðun er hægt að gefa upp verð fyrir endjaxla. Öll tilfelli eru misjöfn.

Undirbúningur og eftirmeðferð. Þegar kemur að kjálkaðgerðinni fellur til kostnaður við að undirbúa hana og að fylgja sjúklingi eftir fyrstu vikurnar á eftir. Sá kostnaður greiðist venjulega beint af Sjúkratryggingum og sjúklingur greiðir sinn 5% kostnaðarhlut í síðustu heimsókninni.

Greiða Sjúkratryggingar Íslands alltaf 95% af meðferðarkostnaði ef gera þarf kjálkaaðgerð?
Nei, því miður er það ekki raunin. Áður en farið er af stað með tannréttinguna sendir tannréttingalæknirinn inn umsókn til Sjúkratrygginga um að meðferðin verði endurgreidd skv. svokallaðri 95% reglu. Í einstaka tilfellum hafna Sjúkratryggingar umsókn um 95% greiðsluþátttöku í tannréttingu og undirbúningi fyrir kjálkaaðgerð, jafnvel þótt full þörf sé á að gera kjálkaaðgerðina. Í þeim tilfellum fellur kostnaðurinn við meðferðina að langmestu leyti á sjúkling (eða forráðamann).

Hver er helsta áhættan við kjálkaaðgerð?
Allar aðgerðir hafa í för með sér áhættu. Sem betur fer koma mjög sjaldan upp alvarlegar aukaveranir við kjálkaaðgerðir.

Blæðing: Þetta er áhætta við flestar aðgerðir en afar sjaldgæf í kjálkaaðgerðum. Ef kemur upp alvarleg blæðing í aðgerð gengur langoftast vel að stöðva hana. Þegar gerð er aðgerð á báðum kjálkum í einu eru alltaf gerðar varúðarráðstafanir og tryggt að til staðar sé blóð til að gefa ef þarf. Þess gerist þó afar sjaldan þörf.

Sýking: Sýking getur komið upp í öllum aðgerðarsárum. Þvert á það sem mætti halda eru sár í munni ekki gjarnari á að sýkjast en önnur sár. Það er m.a. vegna þess að þau gróa mjög hratt. Ef sýking kemur upp í aðgerðarsári eftir kjálkaaðgerð er það sjaldan alvarlegt mál og yfirleitt auðleysanlegt. Stundum þarf að fjarlægja títaníum spangirnar sem festa kjálkann og það er þá gert eftir að beinið hefur gróið.

Dofi: Þetta er einkum áhætta við aðgerð á neðri kjálka. Reikna má með að um 90% þeirra sem fara í kjálkaaðgerð á neðri kjálka muni upplifa dofa í neðri vör og höku fyrstu dagana eða vikurnar eftir aðgerðina. Um 30-35% munu ekki jafna sig að fullu af þessum dofa. Í þeim tilfellum er eitthvert svæði á höku eða neðri vör dofið að hluta, eins og eftir tannlæknadeyfingu. Fæstir láta þetta angra sig. Þeir eru meðvitaðir um þetta en leiða ekki oft hugann að því. Þó eru undantekningar og búast má við því að 1 – 2% sjúklinga sem dofa eftir kjálkaaðgerð eigi erfitt með að sætta sig við hann. Þetta er mikilvægt að hafa í huga áður en sjúklingur tekur ákvörðun um aðgerð.